Το ελαφρό τραγούδι μας κάνει να ξεχνάμε. Το λαϊκό τραγούδι μας κάνει να θυμούμαστε. Αυτή ακριβώς “τη μνήμη του λαού μου”, όπως λέει και ο Ελύτης, ήθελα κυρίως να αφυπνίσω και να οξύνω.
Μίκης Θεοδωράκης
Το λαϊκό ορατόριο “Το Άξιον εστί” του Μίκη Θεοδωράκη σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη είχαμε τη χαρά και την τύχη να παρακολουθήσουμε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών την Παρασκευή 12 Οκτωβρίου 2018.
Στο Δελτίο Τύπου, αλλά και στο πρόγραμμα της συναυλίας, μπορεί κανείς να διαβάσει ένα απόσπασμα από το κείμενο του Θεοδωράκη που συνοδεύει την έκδοση του “Άξιον Εστί” σε παρτιτούρα. Σύντομο και περιεκτικό δίνει στον ακροατή / αναγνώστη να κατανοήσει τον στόχο του δημιουργού με αυτό το έργο. Ένα έργο μνημείο της σύγχρονης ελληνικής τέχνης και ορόσημο της μεταπολεμικής μας ιστορίας. (Το απόσπασμα παρατίθεται στο τέλος του άρθρου για όποιον θέλει να το διαβάσει ολόκληρο.)
Αυτό το απόσπασμα θέλω να αναδείξω, σε αυτή τη δημοσίευση ως απόηχο ενός άρτια εκτελεσμένου έργου, υπό την παρουσία του δημιουργού του. Ο Μίκης Θεοδωράκης που ήταν παρών χειροκροτήθηκε πολλές φορές από τους δύο χιλιάδες περίπου θεατές και τους συντελεστές της συναυλίας.
Η ενέργειά του στον χώρο σε κάνει να νιώθεις ανατριχίλα και τύχη για το γεγονός ότι ήσουνα εκεί, δίπλα του, την ώρα της συναυλίας. Βλέποντας τον να απολαμβάνει για ακόμα μία φορά το έργο του, τόσα χρόνια μετά, σε μία αίθουσα γεμάτη με ανθρώπους όλων των γενεών. Της δικής του αλλά και πολύ νεώτερων. Υπό τον ήχο των ύμνων και των τραγουδιών του «Άξιον Εστί» αναρωτήθηκα τι μπορεί να σκέφτεται τώρα αυτός ο άνθρωπος, τι να σημαίνει γι αυτόν το να βρίσκεται στη μέση της πλατείας μαζί με όλους εμάς, ως ένας ακόμα θεατής. Ένας θεατής όμως που φέρει ως προσωπική του εμπειρία όλη την ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας και της εξέλιξης την Ελληνικής μουσικής. Ένας καλλιτέχνης που πέτυχε τον πιο υψηλό στόχο. Να κρατήσει για πάντα ζωντανή “τη μνήμη του λαού του” καταγράφοντας την ιστορία μέσα στην τέχνη, διαχρονική και ριζωμένη ήδη στον γενετικό μας κώδικα.
Σκοπίμως λοιπόν, στο κείμενο αυτό, μεταφέρω μόνο τα λόγια τα δικά του, την υπογραφή του για το έργο που με σεβασμό απολαύσαμε, εμείς που ήμασταν εκεί αυτό το βράδυ και που θα απολαμβάνουν πολλές γενιές ακόμα με υπερηφάνεια και θαυμασμό.
Για το έργο ο ίδιος γράφει:
Με “Το Άξιον εστί” προσπάθησα να διευρύνω τους ορίζοντες της έντεχνης λαϊκής μουσικής.
Και αναλύει:
Τρία είναι τα βασικά του μέρη: Η Γένεσις, Τα Πάθη και το Δοξαστικόν (Άξιον εστί). Ως προς την εσωτερική του διάρθρωση υπάρχουν επίσης τρία διαφορετικά στοιχεία: η Αφήγηση, ο “Ύμνος” και το Χορικό. Για το πρώτο ο ποιητής χρησιμοποιεί τον πεζό λόγο. Για το δεύτερο τον ελεύθερο και για το τρίτο τον μετρικό στίχο. Έτσι στη δική μου δουλειά χρησιμοποίησα αντίστοιχα: τον Αναγνώστη, που διαβάζει το κείμενο, τον Ψάλτη για τους “Ύμνους” και τον Λαϊκό Τραγουδιστή για τα Χορικά. Αλλά τρία επίσης βασικά στοιχεία ολοκληρώνουν τη μουσική δομή του έργου: η μικτή χορωδία, η ορχήστρα και τα λαϊκά όργανα…
Την Παρασκευή 12 Οκτωβρίου 2018 τέσσερεις μεγάλοι καλλιτέχνες αναμετρήθηκαν με το έργο. Στον ρόλο του Αναγνώστη [Αφήγηση (Πεζός λόγος)] ο καταξιωμένος ηθοποιός Νίκος Καραθάνος, στον ρόλο του Ψάλτη [Ύμνος (Ελεύθερος στίχος)] ο βαρύτονος Δημήτρης Πλατανιάς και στον πιο ξεχωριστό ρόλο του Ορατορίου, αυτόν του λαϊκού τραγουδιστή [Χορικό (Μετρικός στίχος)], ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου που απέδειξε για άλλη μία φορά ότι είναι πραγματικά μεγάλος τραγουδιστής. Ίσως ο καταλληλότερος που θα μπορούσα να σκεφτώ από την υπάρχουσα γενιά ερμηνευτών, ικανός να αποδώσει αυτά τα τραγούδια με τέτοια ψυχή και πηγαία δύναμη.
Και από ότι φαίνεται η ανακοίνωση και μόνο του ονόματος του ως τραγουδιστή σε αυτή την εκτέλεση του έργου δημιούργησε τις κατάλληλες προσδοκίες στο κοινό έτσι ώστε η συναυλία να γίνει γρήγορα sold out.
«“Το Άξιον εστί” του Ελύτη αποτελεί ένα μνημείο της σύγχρονης ελληνικής τέχνης. Το έργο διατρέχει ολόκληρη την ιστορική περίοδο του ελληνικού έθνους. Από την γένεση “αυτού του κόσμου του μικρού, του μέγα” έως την προφητική ενόραση των δεινών που επισώρευσε επάνω μας η δικτατορία.
Τρία είναι τα βασικά του μέρη: Η Γένεσις, Τα Πάθη και το Δοξαστικόν (Άξιον εστί). Ως προς την εσωτερική του διάρθρωση υπάρχουν επίσης τρία διαφορετικά στοιχεία: η Αφήγηση, ο “Ύμνος” και το Χορικό. Για το πρώτο ο ποιητής χρησιμοποιεί τον πεζό λόγο. Για το δεύτερο τον ελεύθερο και για το τρίτο τον μετρικό στίχο. Έτσι στη δική μου δουλειά χρησιμοποίησα αντίστοιχα: τον Αναγνώστη, που διαβάζει το κείμενο, τον Ψάλτη για τους “Ύμνους” και τον Λαϊκό Τραγουδιστή για τα Χορικά.
Αλλά τρία επίσης βασικά στοιχεία ολοκληρώνουν τη μουσική δομή του έργου: η μικτή χορωδία, η ορχήστρα και τα λαϊκά όργανα. Έτσι ήρθαν φυσιολογικά να προστεθούν δίπλα στη λαϊκή ορχήστρα (όπως τη χρησιμοποίησα στις λαϊκές συναυλίες- δηλαδή δύο μπουζούκια, κιθάρα, πιάνο, κοντραμπάσο και κρουστά) άλλα δύο μουσικά σύνολα, ένα φωνητικό και ένα οργανικό, που όμως θα έπρεπε να προσαρμοστούν στο καινούριο μουσικό κλίμα ώστε να μην προκύψει μια απλή συρραφή ετερογενών στοιχείων. Με δύο λόγια, τα όργανα και οι φωνές έπρεπε να χρησιμοποιηθούν με τέτοιο τρόπο ώστε να εξυπηρετηθεί ο νεοελληνικός μουσικός χαρακτήρας του έργου. Με “Το Άξιον εστί” προσπάθησα να διευρύνω τους ορίζοντες της έντεχνης λαϊκής μουσικής». Πρώτα από όλα η ύπαρξη «ύμνων» με τον ελεύθερο στίχο μου επέτρεψε να προσθέσω έναν δεύτερο τραγουδιστή που τον ονόμασα Ψάλτη θέλοντας να προσδιορίσω ακριβώς το χαρακτήρα της μουσικής που έμελλε να ερμηνεύσει. Ήταν δηλαδή μια μουσική στηριγμένη στη λαϊκή μας παράδοση, τόσο τη δημοτική όσο και τη βυζαντινή. […]
[…] Αν μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει κάτι καινούριο στον τομέα της έντεχνης λαϊκής μουσικής όπως την μεταχειρίζομαι στο Άξιον Εστί, αυτό θα πρέπει να ενοποιηθεί στη εσωτερική προέκταση των μελωδικών (και σε δεύτερη μοίρα αρμονικών) δυνατοτήτων του λαϊκού μας τραγουδιού.
Σε συνέχεια, πλάι στο λαϊκό τραγουδιστή, προσθέτω την χορωδία και πλάι στη λαϊκή ορχήστρα τα συμφωνικά όργανα. Βέβαια, στο σημείο αυτό (στα χορικά), ο ρόλος αυτών των τελευταίων (των συμφωνικών οργάνων) είναι λιγότερο σημαντικός. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με τη χορωδία, η σημασία της οποίας μέσα στην όλη οικονομία του Χορικού μπορεί να εξομοιωθεί με τη σημασία του λαϊκού τραγουδιστή. Δηλαδή, έχουμε ένα διάλογο ανάμεσα στον Κορυφαίο και τον Χορό, πράγμα που δεν συμβαίνει στο παραδοσιακό μας λαϊκό τραγούδι και που αναμφισβήτητα προσφέρει μια ακόμα καινούργια διάσταση στο έντεχνο λαϊκό τραγούδι.
Για το “Άξιον Εστι”, από τον Μίκη Θεοδωράκη
Ειδικότερα στο “Άξιον Εστί”, βιβλίο του ελληνικού έθνους, ο Λόγος του Ποιητή είναι Λόγος του Λαού. Η Μνήμη του, δική του Μνήμη. Ο ίδιος ο λαός είναι ο δημιουργός των γεγονότων που εμπνέουν τον ποιητή. Τα Πάθη του, δικά του Πάθη. Και τα Δοξαστικά δικά του!
Υπάρχει έτσι πλήρης και απόλυτη ταύτιση ανάμεσα στο ποιητικό περιεχόμενο και το λαό – δημιουργό αυτού του περιεχομένου. Το ποιητικό κείμενο κυκλοφορεί στις φλέβες αυτού του λαού γιατί είναι βγαλμένο μέσα απ’ αυτές τις ίδιες φλέβες. Το “Άξιον Εστί” είναι ακόμα καθρέφτης, που ο λαός μας βλέπει μέσα του το ιστορικό του πρόσωπο. Κι αυτό αποτελεί το πρώτο βασικό γνώρισμα για κάθε ζωντανή και επομένως αληθινή και μεγάλη τέχνη.
Από κει και πέρα, το έργο του συνθέτη γίνεται εύκολο, υπό τον όρο ότι δεν θα προδώσει τον ποιητή. Και ότι η μουσική θα παρακολουθήσει, θα υπηρετήσει, θα σχολιάσει και κάποτε, αν το μπορεί, θα προεκτείνει την ποίηση. Τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο. Πηγή :theodorakism.blogspot.com
