Ένα Έργο Τέχνης, όταν είναι εξαίρετο και διαχρονικό τουλάχιστον, δεν μπορεί παρά να αποτελεί πηγή έμπνευσης για πάνω από μισό αιώνα. Όταν δηλαδή επιστεγάζει με μια κάποια ευφυΐα, με φροντίδα, λεπτότητα και επιδεξιότητα τόσο τις ιδεολογικές απόψεις του ίδιου του καλλιτέχνη, όσο και τις θεμελιακές αρχές της κοινωνίας την οποία περιγράφει και στην οποία περιγράφεται. Αυτές είναι οι επί του παρόντος συστάσεις -αν και όσο χρειάζονται- για τον Michelangelo Buonarroti. Και για την όμορφη Pieta του.
Η σύγχρονη Αθήνα είχε την τιμή να γνωρίσει μια αλλιώτικη, κινούμενη Pieta έναν περίπου χρόνο πριν. Σήμερα μας υποδέχθηκε ξανά για έναν ευγενή σκοπό στο πιο σύγχρονο τοπόσημο που υποδεικνύει τη δυναμική της πόλης. Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, ένας ελεύθερος, αστικός τ(ρ)όπος δράσεων και αλληλεπιδράσεων του Renzo Piano, επίσης δεν επιδέχεται περαιτέρω συστάσεις. Με την καλλιτεχνική διεύθυνση αντάξια του αρχιτεκτονικού του αναστήματος, εύστοχα αυτοδηλώνεται ως Κέντρο Πολιτισμού.
Η PiETA ΙΙ της Antonia Οικονόμου που γνωρίσαμε στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής δεν (οφείλει να) είναι ένα στατικό «στιγμιότυπο» ενός από τους μεγαλύτερους θρήνους του ανθρώπου που το μεγαλειώδες γλυπτό περιγράφει. Εμπνευσμένοι από τα συναισθήματα που αναπτύσσονται από αυτό και με επίκεντρο τον ρυθμό πάνω στον οποίο μοιάζει παραδόξως να έχει πατήσει η χορογραφία αντί του αντιστρόφου, επτά εξαιρετικοί χορευτές και ένας εξαιρετικότερος μουσικός παράγουν επί σκηνής κάτι άλλο. Δεν μοιάζουν να αφηγούνται μια ιστορία δομημένη, με αρχή, μέση, τέλος και σημείο κορύφωσης στο ενδιάμεσο, η προσωπική οπτική τουλάχιστον δεν είδε αυτό. Είδε όμως μέσα σε μια ώρα εικόνες, πολλές και παράξενες, ασύνδετες και αποσπασματικές εικόνες, διαρκώς εναλλασσόμενες, εμποτισμένες όλες με μια κάποιου είδους τελετουργική διαδικασία: Εικόνες από τη ζωή του Ιησού αλλά και του καλλιτέχνη, με το σφυρί και το καλέμι να λαξεύει το μάρμαρο, εμποτίζοντάς το με τον προσωπικό του ιδιοφυή πόνο. Εικόνες σίγουρα από το έργο του – σκηνές εκφραστικές από την Capela Sistina, ίσως κάτι από τον Δαβίδ και τον Θνήσκοντα Δούλο. Ίσως πάλι κι από άλλα διαχρονικά δημιουργήματα – κάπου μοιάζει να φάνηκε η δυναμική σύνθεση της Γκερνίκα, κάπου αλλού το εκστατικό πάθος της Αγίας Θηρεσίας.
Από όλα αυτά τα ίσως, λίγα μοιάζουν εμπρόθετα από τους δημιουργούς και συντελεστές. Έτσι λοιπόν, ο στόχος της σύγχρονης τέχνης φαίνεται να έχει επιτευχθεί: ο θεατής, ναρκωμένος από τις εικόνες που εναλλάσσονται αργά και γίνονται διαρκώς κάτι άλλο, εσωτερικεύεται και «βλέπει» ό,τι ο ίδιος πιστεύει και μπορεί να αναγνωρίσει. Όπως και να ερμηνεύσει όμως την κάθε εικόνα, σίγουρα κάπου γεννάται ο θρήνος, η στοργή, η γαλήνη, κάπου η αποθέωση και η αποδοχή. Η Pieta ενυπάρχει μέσα σε όλες τους.
Μέσο κάπως τελετουργικό για όλες αυτές τις συνθέσεις αποτελεί προφανώς το σώμα, όπως ακριβώς αρμόζει και στον καλλιτέχνη. Συγχρονισμένο με τους διάφορους ρυθμούς αλλά και με τα άλλα έξι σώματα, ευαίσθητο και δυναμικό, συνειδητό στην κάθε κίνηση και στην ένταση της μη κίνησης, το σώμα εδώ δεν είναι το αποτέλεσμα της ιδιοφυίας, αλλά η τελεολογία που παράγει την ομορφιά. Η αρμονία της κίνησης του σώματος ως ολότητα αλλά και αποδομημένο στην λεπτομέρειά του (η κίνηση του θώρακα που αναπνέει ρυθμικά, το πάτημα γήινο αλλά και δείκτης προς το θείο, τα ακροδάχτυλα που αγγίζουν αργά, σταθερά, με μια κάποια θρησκευτική ευλάβεια, οι μύες, οι φλέβες που τεντώνονται πάνω από τα οστά), είναι το μεγαλύτερο εύσημο που θα μπορούσε να αποδοθεί σε όλους τους δουλεμένους συντελεστές επί σκηνής. Αποκορύφωμα -αν μου επιτραπεί η διάκριση- φάνηκε να αποτελεί η Σοφία Κουρτέση και η Ξένια Σταθούλη, καθώς παραδόξως και ο Λάμπρος Παπανικολάου ο οποίος, αν και σχεδόν στατικός και φαινομενικά ουδέτερος παρέα με το κοντραμπάσο που ανέπτυσσε ευλαβικά τις συνθέσεις του Σωτήρη Τσόλη, έδινε με κάποιον τρόπο μια απόκοσμα δυναμική παρουσία στη σκηνή.
Φυσικά στους συντελεστές εκτός σκηνής δεν δίνονται λιγότερα εύσημα. Οι φωτισμοί και ιδίως τα κοστούμια εντυπωσιάζουν μέσα από τη λιτότητά τους, ακριβώς όπως αρμόζει στο έργο που περιγράφεται. Μέρος από τα κοστούμια καθώς και τα σκηνικά εργαλεία που ανά περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκαν ενισχύουν εύστοχα την εκάστοτε αποσπασματική εικόνα, χωρίς απαραίτητα -καλώς ή κακώς- να δένουν με το όποιο πριν ή το όποιο μετά. Υπάρχουν μόνο για μια στιγμή, ίσως για να ανοίξουν την αυλαία και, όσο δυναμικά κι αν είναι, έπειτα απλά φεύγουν μαζί με την εικόνα, χωρίς τη νοσταλγία της επιστροφής. Μετά έρχεται η επόμενη.
Εν τέλει η απόφαση να ερμηνευθεί και να αποδοθεί ένα από τα μεγαλειωδέστερα γλυπτά που έχει να επιδείξει η Αναγέννηση, αποτελεί τόλμημα θαρραλέο που χρίζει ιδιαίτερης, αξιοπρεπούς και ευαίσθητης μεταχείρισης. Η Antonia Οικονόμου το τόλμησε και καθώς φαίνεται «νίκησε». Η όποια επιτυχία δεν έγκειται στην προσπάθεια αυτούσιας απομίμησης (πώς θα μπορούσε άλλωστε;!), ούτε τόσο στην εξωτερίκευση αντίστοιχων συναισθημάτων. Κατά προσωπική άποψη, η «χορό-ωδή» όπως αυτοαποκαλείται, μοιάζει να έχει εύστοχα αποδώσει το πρωτότυπο έργο της Pieta (και γενικότερα τη ζωή και το έργο του καλλιτέχνη) περισσότερο στο πεδίο των Αντιφάσεων: την ουμανιστική απόδοση στο θείο, τη γαλήνη μέσα από τον πόνο, το μεγαλειώδες μέσα από την λιτότητα, τη ένταση μέσα από τη στατικότητα, την «ψυχή» μέσα από το μάρμαρο.
