Σκηνοθέτης, χορογράφος, άνθρωπος της σκηνής, ο Σταύρος Λίτινας έχει καταφέρει με το θέατρο Arroyo, κάτι που θα φάνταζε άθλος στη θεατρική Αθήνα. Να μυήσει το κοινό σε μια μορφή θεάτρου χωρίς λέξεις, αλλά με κίνηση, έκφραση, μουσική και φλαμένκο. Έχοντας σκηνοθετήσει και χορογραφήσει με τη μέθοδό του, πολλά κλασικά κείμενα, επανέρχεται για δεύτερη χρονιά με το αριστούργημα του Σαίξπηρ “Βασιλιάς Ληρ” και μιλά στο musicity.gr για την σκηνοθετική του μέθοδο, τη μανία του ανθρώπου με την εξουσία και για το πώς είναι να ερμηνεύεις έναν βασιλιά επί σκηνής.
Έχετε πει ότι διαλέξατε τον Ληρ, γιατί μιλά για τους μηχανισμούς της εξουσίας και τον χαρακτηρίζει ένα έργο κοινωνικοπολιτικό και βαθιά ανθρώπινο. Πώς μπορεί να συνδεθεί η μανία της εξουσίας με το ανθρώπινο στοιχείο;
Αντί απάντησης σας παραθέτω κάποια από τα ερωτήματα που θέτει το έργο του συγγραφέα…
Η έπαρση, ο εγωισμός και η εξουσία, μπορούν να τυφλώσουν τόσο πολύ τον άνθρωπο, ώστε να πιστέψει πως ο σεβασμός μπορεί να είναι μια αξία ανταλλάξιμη;
Ο φόβος, η υποταγή και η υποκρισία μπορούν να είναι δομικά στοιχεία της αγάπης;
Όταν η τάξη διασαλεύεται και οι ηθικοί κανόνες εκπίπτουν, υπάρχει τρόπος να αποφευχθεί το χάος και η συντριβή;
Πόσο αντέχει ο άνθρωπος τον αντικατοπτρισμό των τρωτών του στοιχείων, όταν τα συνα-ντά ειδικά στο ίδιο του το παιδί;
Η αχαριστία του ευεργετημένου, μπορεί να δικαιωθεί αν τα κίνητρα του ευεργέτη είναι υ-στερόβουλα;
Η πτώση του ανθρώπου, είναι ανάλογη των ψευδαισθήσεων του;
Η αυτογνωσία μπορεί να γαληνέψει τον άνθρωπο και να τον οδηγήσει με αξιοπρέπεια στο αναπόφευκτο τέλος;
Ο Σαίξπηρ στα έργα του ασχολείται αρκετά με το θέμα της εξουσίας. Γιατί απ’ όλα τα έργα του επιλέξατε τον Ληρ;
Τα έργα που επιλέγω μιλούν για τους μηχανισμούς εξουσίας, τη βία, τον καταναγκασμό, το λυσιμελή φόβο που οδηγεί στη χειραγώγηση σε συλλογικό ή σε προσωπικό επίπεδο. Το έργο του Σαίξπηρ, γύρω από αυτή τη θεματική είναι αστείρευτο. Αυτό που με συγκίνησε στο συγκεκριμένο έργο είναι η πτώση του ανθρώπου, που αναγκάζεται να εγκαταλείψει όλες του τις ψευδαισθήσεις και η οδυνηρή πορεία του προς την αλήθεια.
Στην παράστασή σας, πώς συνδυάζεται ο λόγος με τις χορογραφίες και το τραγούδι;
Στην παράσταση δεν υπάρχει λόγος. Ανασυστήνω τον νοηματικό άξονα του έργου και η αφήγηση γίνεται με τις δράσεις των χορευτών. Δίνω ιδιαίτερο βάρος στο πλέγμα των αιτιών που καθοδηγούν αυτές τις δράσεις, καθώς απουσιάζει ακόμη και ο ελάχιστος επεξηγηματικός λόγος. Δεν είναι πάντα μια εύκολη διαδικασία. Υπάρχουν φορές που αναγκάζομαι να σταθώ με ασέβεια μπροστά στο κείμενο μέχρι να πάρω μια απόφαση. Το πιο σημαντικό σε ένα τέτοιο εγχείρημα είναι ο τελικός αποδέκτης. Ο σεβασμός στο θεατή, είναι για μένα ένα ισχυρό κίνητρο, για να προσθέσω ή να αφαιρέσω στοιχεία του έργου. Όπως σε όλα τα κλασικά έργα που έχω ασχοληθεί, το φλαμένκο χρησιμοποιείται ως εργαλείο. Στη συγκεκριμένη παράσταση συνδυάζεται με πιάνο και φωνή. Οι μουσικές επιλογές, κινούνται κυρίως στο χώρο του κλασικού με μικρές εξαιρέσεις. Ο πλούσιος κόσμος της κλασικής μουσικής αποπνέει τη δύναμη και παράλληλα τη σκοτεινιά που συνθέτουν την ατμόσφαιρα του έργου. Ακούγονται, με ιδιότυπη επεξεργασία, έργα του Schubert, του Beethoven, του Caccini να συνομιλούν με αυτά των Radiohead, υπό των κρουστών ήχων του φλαμένκο.
Πώς μπορεί να προκύψει χορογραφία μέσα από ένα κείμενο του Σαίξπηρ και πώς μπορεί ο χορός να αποτυπώσει αυτά τα τόσο βαθιά νοήματα του έργου;
Δεν θα έλεγα ότι προκύπτει χορογραφία μέσα από το κείμενο. Το ίδιο το κείμενο, μεταγράφεται σε μια άλλη γλώσσα επικοινωνίας, που στοχεύει σε μια διαφορετική πρόσληψη της πλοκής και του νοήματος μέσω των αισθήσεων. Σε μια τέτοια διαδικασία, ειδικά σε κείμενα αυτού του μεγέθους, οι δυσκολίες είναι μεγάλες. Σε κάθε αφαίρεση ελλοχεύει ο κίνδυνος της νοηματικής υπεραπλούστευσης. Θέλει πολλή μελέτη για να αποκαλυφθεί ο πυρήνας του έργου και να ξεκινήσει η συλλογή των στοιχείων που θα το ανασυστήσουν. Ο χορός δεν επιδιώκει τόσο να αποτυπώσει τα βαθιά νοήματα του έργου, όσο να μας φέρει κοντά στον προβληματισμό του ποιητή πριν αρθρώσει λόγο.
Εσείς πώς προσεγγίσατε το ρόλο του Ληρ; Υπήρξε κάτι που να σας δυσκόλεψε περισσότερο;
Η δόμηση του χαρακτήρα, γίνεται από τα στοιχεία που προκύπτουν από τη μελέτη της σωματικότητας και της ενέργειας που έχει το πρόσωπο σε κάθε σκηνή του έργου, πριν εκφέρει τα λόγια του. Τα στοιχεία αυτά συμπληρώνονται με τις πληροφορίες που αντλούνται από τις αντιδράσεις των υπολοίπων προσώπων, που εισπράττουν τη δράση του χαρακτήρα και αντιδρούν. Όταν μαζευτεί το υλικό γίνεται μια επιλογή και ταξινόμηση των βασικών χαρακτηριστικών και στη συνέχεια μελετάται η αρχική και η τελική κατάσταση του προσώπου, όπως αυτή προκύπτει από το κείμενο. Στη συνέχεια αφού εντοπισθούν οι διαφορές αρχικής και τελικής κατάστασης φωτίζεται η αιτία μετάλλαξης του προσώπου που είναι και το πιο σημαντικό στοιχείο για την πρόσληψη του χαρακτήρα. Στο συγκεκριμένο έργο η μετάλλαξη του χαρακτήρα είναι το δυσκολότερο κομμάτι κατά τη διαδικασία προσέγγισης του.
Στην παράσταση ερμηνεύετε τον Ληρ, κάνετε τη σκηνοθεσία, τη δραματουργία, τα σκηνικά, τα κοστούμια, τη μουσική επιμέλεια και συμμετέχετε στις χορογραφίες. Είναι τόσο συγκεντρωτικό και εξοντωτικό όσο φαίνεται;
Όταν συνθέτεις μια παράσταση, μεταξύ άλλων, στοχεύεις στη διαμόρφωση μιας αισθητικής ταυτότητας. Οι επαγγελματικές μου ιδιότητες, μου επιτρέπουν να ασχοληθώ με αυτούς τους τομείς, κάτι που διευκολύνει τη διαδικασία παραγωγής, καθώς απλουστεύεται η λήψη αποφάσεων. Το εξοντωτικό είναι συνάρτηση των ορίων αντοχής και ποικίλει από άτομο σε άτομο.
Το flamenco είναι ένας χορός ερωτικός. Εκπέμπει πάθος και ερωτική ένταση. Πώς συνδυάζεται αυτό με ένα έργο για την πολιτική και την εξουσία;
Το flamenco δεν είναι μόνο ερωτικό. Το ελληνικό του αντίστοιχο είναι το ρεμπέτικο. Ως αστικό λαϊκό παράγωγο μιλά για τον έρωτα, το θάνατο, τους φόβους, τις δυσκολίες, τις κακουχίες, το νόμιμο, το παράνομο, το περιθώριο, τη φυλακή κ.α. Παρόλα αυτά το flamenco εδώ δεν αντιμετωπίζεται ως φολκλόρ, αλλά ως μέσο αφήγησης και ως εκφραστικό εργαλείο.
Πώς ξεκίνησε η ιδέα σας να μεταγράφετε μεγάλα κείμενα σε μορφή flamenco;
Η ιδέα της μεταγραφής ενός κλασικού έργου σε flamenco χορόδραμα, ξεκίνησε από την πεποίθησή μου ότι ο έντονος ρυθμός, οι απότομες ρωγμές σιωπής και ακινησίας, οι παλμικοί κραδασμοί και γενικά η υλική αναταραχή του flamenco, συστήνουν μια γλώσσα αμιγώς θεατρική. Ο χορός στο flamenco είναι ατομικός χορός και αυτό δίνει απεριόριστες χορογραφικές δυνατότητες. Επιπλέον, ως κρουστός χορός διεγείρει την ακοή και προσφέρει τη δυνατότητα μιας διαφορετικής πρόσληψης του θεατρικού έργου, μέσω της φα-ντασίας και των αισθήσεων.
Οι παραστάσεις σας έχουν απήχηση και αγαπιούνται από το κοινό, σε μια θεατρική «πιάτσα» όπως η Αθήνα που δεν είναι πολύ «φιλική» στον χορό. Πού νομίζετε ότι οφείλεται αυτό;
Η πιο χαρακτηριστική αντίδραση των θεατών, είναι η έκπληξη που νιώθουν όταν συνειδητοποιούν ότι χωρίς λόγια μπορούν να καταλάβουν ένα έργο, το οποίο μάλιστα δεν έχουν διαβάσει ή δει ποτέ στο θέατρο. Το κοινό έχει πάντα την ικανότητα να αντιλαμβάνεται και να επικοινωνεί με τον πυρήνα του έργου. Όλοι έχουμε την ικανότητα να προσλάβουμε μια “εμπειρία” με τις αισθήσεις μας, δίχως να αγκιστρωνόμαστε στη λογική…
Όταν ετοιμάζω μια παράσταση μπαίνω συνεχώς στη θέση του θεατή, ο οποίος δεν γνωρίζει τίποτα για το έργο και αναζητώ τρόπους να τον βοηθήσω να μπει στον κόσμο του συγγραφέα και να επικοινωνήσει τόσο με τον πυρήνα όσο και με τις λεπτομέρειες του έργου. Ως σκηνοθέτης – χορογράφος επιδιώκω μια καθαρή δομή και μια ευδιάκριτη αφήγηση, καθώς ο χορός από τη φύση του είναι μια αφηρημένη γλώσσα. Κρατώ την εξέλιξη της πλοκής ευθύγραμμη με αρχή, μέση και τέλος, εκτός αν ο συγγραφέας προτείνει κάτι διαφορετικό. Διαχειρίζομαι την ποιότητα της κίνησης π.χ. από ρεαλιστική σε μη ρεαλιστική, όταν θέλω μια χρονική μετάλλαξη ανάμεσα σε παρελθόν και παρόν, σε ονειρικό και πραγματικό ή όταν θέλω να μεγεθύνω ένα συμβάν που αποκτά ιδιαίτερη σημασία στην εξέλιξη της ιστορίας.
Εσείς σε όλη τη διαδρομή της ενασχόλησης με τον Βασιλιά Ληρ εντός και εκτός σκηνής τι αποκομίσατε; Μετατοπίστηκε ο τρόπος που σκέφτεστε; Μάθατε κάτι καινούργιο για την ανθρώπινη φύση;
Είναι οδυνηρό να βιώνεις την αγνωμοσύνη ανθρώπων που έχεις βοηθήσει και αυτό είναι η πρώτη μου σκέψη κάθε φορά που παρακολουθώ την πορεία του “τυφλού” βασιλιά, που βιώνοντας την αχαριστία του ευεργετημένου εξαναγκάζεται να “δει”, οδηγείται στην παραφροσύνη και μέσω αυτής στην αλήθεια.
Η έλλειψη ηθικών φραγμών και η απουσία εν-συναίσθησης, δείγματα ενός νοσηρού ναρκισσισμού, που σε κάνουν να στρέφεσαι γύρω από τον εαυτό σου και τις ανάγκες σου, αδιαφορώντας για την πραγματικότητα του άλλου, είναι από τα στοιχεία που με αγγίζουν περισσότερο στο έργο.
Πάντα μετατοπίζεται ο τρόπος σκέψης μου όταν συναντιέμαι με μεγάλα κείμενα. Δεν ξέρω αν έμαθα κάτι καινούριο για την ανθρώπινη φύση, αλλά σίγουρα παρατηρώ διαφορετικά τη λειτουργία μου και την ανθρώπινη συμπεριφορά. Στη μετα-Ληρ περίοδο κάθε φορά που δίνω κάτι ελέγχω τα κίνητρα της προσφοράς μου.
Ελέγχω μήπως πίσω από την προσφορά μου υπάρχει υστεροβουλία, εγωισμός ή επίδειξη ισχύος, έννοιες που σου προσάπτουν οι ευεργετημένοι για να απαλλαγούν από το βάρος της ηθικής τους υποχρέωσης.
Πώς είναι να παίζεις στη σκηνή έναν βασιλιά;
Όπως να παίζεις έναν ζητιάνο…
Info:
“Βασιλιάς Ληρ”
του William Shakespeare
Σκηνοθεσία-δραματουργία: Σταύρος Λίτινας
Για 2η σεζόν
Στο Θέατρο Arroyo
Περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση θα βρείτε εδώ
