En duva satt på en gren och funderade på tillvaron / Ένα Περιστέρι Έκατσε σε Ένα Κλαδί Συλλογιζόμενο την Ύπαρξή του
Με την ταινία “Ένα Περιστέρι Έκατσε σε Ένα Κλαδί Συλλογιζόμενο την Ύπαρξή του”, ο Roy Andersson ολοκληρώνει την τριλογία με την οποία καταξιώθηκε στην κορυφή του σουηδικού κινηματογράφου. Το κεντρικό ζήτημα που πραγματεύεται το έργο του είναι η φύση του ανθρώπου και η επίδραση του μοιραίου στη διαμόρφωσή της. Σε αντίθεση με την πρώτη ταινία της τριλογίας (“Τραγούδια από το Δεύτερο Όροφο”), όπου το παράλογο και το υπερρεαλιστικό γίνονται τα κατεξοχήν εργαλεία ανάδειξης της πόλωσης ανάμεσα στην κοινωνία και το άτομο, στις επόμενες ταινίες, το ζητούμενο αναδεικνύεται με κλιμακούμενη αμεσότητα, χωρίς ποτέ να εγκαταλείπεται η δύναμη της αφαίρεσης, του συμβολισμού και της υπερβατικής εποπτείας. Αν πάντως στο “Εσείς οι Ζωντανοί” (Du Levande) το μείζον κομμάτι της κριτικής περιστρέφεται γύρω από την αδυναμία των ερωτικών σχέσεων και του γαμήλιου επιστεγάσματός τους να προσφέρουν απάντηση στη μοναξιά, με την τελευταία του ταινία, ο Andersson επιχειρεί να προχωρήσει αρκετά πιο βαθιά, στον πυρήνα των υπαρξιακών ερωτημάτων και στους τρόπους με τους οποίους αυτά αλληλεπιδρούν με την κοινωνική πρακτική.
Το “Περιστέρι” είναι ίσως η πιο ιδιαίτερη ταινία της χρονιάς. Η πλοκή του έργου είναι σχεδόν ανύπαρκτη, αν και η έντασή της το διαπερνά περισσότερο εμφατικά απ’ ό,τι είδαμε για παράδειγμα στο “Du Levande”. Στο μεγαλύτερο μέρος της διάρκειάς του το σενάριο ακολουθεί κάποιες μέρες από τη ζωή δύο πλανόδιων μικροπωλητών παιχνιδιών, οι οποίοι βρίσκονται στα πρόθυρα της οικονομικής ανέχειας. Αν και η δουλειά τους προδιαθέτει πως θέλουν να κάνουν τον κόσμο να διασκεδάσει, οι ίδιοι βρίσκονται σε συναισθηματικό τέλμα, με τον δεύτερο τη θέση στις προώθηση του προϊόντος (έναν βραδυκίνητο 50άρη, ονόματι Jonathan), να βρίσκεται ολοφάνερα στο φάσμα της κατάθλιψης. Το βαρύ θέμα της κεντρικής ιστορίας εκτυλίσσεται σε φόντα εξίσου μουντά, όμως έντονα αποκομμένα από τη δράση των πρωταγωνιστών. Έτσι το δράμα τους παρουσιάζεται παράταιρο μέσα στο ίδιο το περιβάλλον της ανάδυσής του και οι ίδιοι εμφανίζονται συχνά ως κωμικές γκροτέσκες των ρόλων τους, στοιχείο που ελαφραίνει αρκετά το γενικό κλίμα. Στην ίδια κατεύθυνση συντελούν τα διάσπαρτα αναχρονιστικά και σουρρεαλιστικά στοιχεία της ταινίας, όπως και η ανάλαφρη, επαναλαμβανόμενη μουσική που συνοδεύει την αφήγηση τόσο πιο έντονα, όσο περισσότερο τραγική προβάλει η οπτική της απεικόνισή.
Η κεντρική ιστορία των πλανόδιων διαπλέκεται χαλαρά με ανάλογης τονικότητας και ύφους σκηνές, όπου διαφορετικοί κι όμως στο βάθος τους παρόμοιοι χαρακτήρες διαδρούν μεταξύ τους, σχηματίζοντας διαρκώς εκείνο το επικάλυμμα που αναφέρεται σημειολογικά ως “άνθρωπος” και εντέλει δεν είναι παρά η αφηρημένη μεταξύ τους σχέση. Οι υπερατομικές πρακτικές τους, αναπαρίστανται στα πλαίσια μιας οριακά στατικής χορογραφίας και οι μικρές στιγμές της συνάντησής τους είναι εκείνες που τελικά συγκροτούν την ιλαροτραγωδία της ανθρώπινης ύπαρξης: Μιας ύπαρξης που κοπιάζει, μα δεν καταφέρνει να απαγκιστρωθεί από το ζήτημα της επιβίωσης (άρρηκτα δεμένο με τη θνητότητα) κι ίσως αυτό είναι που ψιθυρίζει και ο εκκεντρικός τίτλος της ταινίας: Περίπου στη μέση του έργου, στη σύντομη παρεμβολή μιας σκηνής από ένα παιδικό θέατρο, μία μικρή μαθήτρια θα σηκωθεί να πει ένα ποίημα για ένα περιστέρι. Το περιστέρι έκατσε στο κλαδί ενός δέντρου και συλλογίστηκε… πως δεν έχει λεφτά –έπειτα πήγε σπίτι του.
Εκείνο ωστόσο που προβάλει υπόγεια, είναι ο διαρκής αγώνας του ατόμου να δημιουργήσει αυταπάτες πως θα πετύχει ένα άλμα από την ανάγκη προς την ελευθερία, βάζοντας στόχους και κάνοντας όνειρα – για νέες καριέρες, ιδανικούς εραστές, νικηφόρες εκστρατείες… Όποτε όμως ένας στόχος κατακτάται, μετατρέπεται ο ίδιος σε δεσμά και αυτά κάθε άλλο παρά λυτρώνουν από την υπαρξιακή αγωνία. Όταν πάλι το άτομο αποτυγχάνει, προσπαθεί να ξεγελάσει τη θλίψη του ορίζοντας τα αίτια της μιζέριας του με τρόπο μοιρολατρικό (ήτανε φυσικό να γίνει έτσι/ είχαμε κακιά τύχη κλπ.) και σε κάθε περίπτωση τα τοποθετεί έξω από την ακτίνα δράσης των επιλογών του. Στη μία περίπτωση αναδεικνύεται η αποξένωση του ατόμου από τον κόσμο, αφού στοχάζεται βολονταριστικά πως η μοίρα του βρίσκεται στα χέρια του και μόνο. Στη δεύτερη έχουμε την αποξένωσή του από τον ίδιο του τον εαυτό – και τότε η μοίρα (αυτο)ορίζεται υπερβατολογικά, ως κανόνας του θεού, ή της φύσης.
Μόνο προς το τέλος της ταινίας, μέσα σε κάποιο όνειρο του Jonathan, που βρίθει από σκληρούς συμβολισμούς, έχουμε την ευκαιρία να διακρίνουμε το εσωτερικό περίγραμμα της ακρογωνιαίας σύλληψης του σκηνοθέτη: Ο άνθρωπος δεν είναι μονάχα μια βιολογική οντότητα είναι επίσης μία έννοια κοινωνική. Έτσι η ίδια του η υπόσταση καθορίζεται από την ανάλογη πρακτική που τον συνοδεύει. Στο βαθμό που η υφιστάμενη κοινωνική πρακτική αποτελεί μία λειτουργία εξορισμού βάρβαρη, το υποκείμενο αναπαράγοντας τον κοινωνικό του ρόλο, δε βαλτώνει απλά στο προσωπικό του υπαρξιακό αδιέξοδο, αλλά γίνεται γρανάζι της κοινωνικής κρεατομηχανής. Στα ηθικά διλήμματα που ανοίγει αυτή η διαπίστωσή, ο θεατής δε θα πρέπει να περιμένει κάποιαν απάντηση. Αντίθετα εγκαλείται να την αναζητήσει ο ίδιος, παίρνοντας υπόψη τα όσα καταθέτει η μακρά αφήγηση της τριλογίας σε σχέση με την αδυναμία του υποκειμένου να αναγνωρίσει έστω τον κοινωνικό του ρόλο. Ο προβληματισμός σχετικά με την αδυναμία αυτή εισάγεται υπό το διπλό πρίσμα της ιδεολογικής υπεροχής του ισχύοντος καθεστώτος και των αντικειμενικών φυσικών και ψυχολογικών ορίων που θέτει στον άνθρωπο η θνητή του φύση. Μέσα από την ανάδειξη αυτής της πολυπλοκότητας, αλλά και της προσπάθειάς του να αναμετρηθεί μαζί της, ο Andersson διεισδύει στα όρια του μεταμοντέρνου και δημιουργεί μία εξαιρετική ταινία, αποκλειστικά για απαιτητικούς σινεφίλ.
ads in article εκδηλωσεις top}
